Ocena ryzyka zawodowego - metody

Najbardziej popularne metody oceny ryzyka zawodowego:

1. PN-N 18002

Wzór szacowania ryzyka - R  =  f(S, P)

R - ryzyko

S - ciężkość następstw

P - prawdopodobieństwo

Skala 3- stopniowa

Prawdopodobieństwo	Ciężkość następstw
	Mała	Średnia	Duża
Mało prawdopodobne	[1] Małe	[1] Małe	[2] Średnie
Prawdopodobne	[1] Małe	[2] Średnie	[3] Duże
Wysoce prawdopodobne	[2] Średnie	[3] Duże	[3] Duże

Skala 5 - stopniowa

Prawdopodobieństwo	Ciężkość następstw
	Mała	Średnia	Duża
Mało prawdopodobne	[1] Bardzo małe	[2] Małe	[3] Średnie
Prawdopodobne	[2] Małe	[3] Średnie	[4] Duże
Wysoce prawdopodobne	[3] Średnie	[4] Duże	[5] Bardzo duże

Norma pozostawia dowolność wyboru, czy szacowanie ryzyka odbędzie się w oparciu o skalę 3 stopniową, czy 5-o stopniową.

Interpretacja poszczególnych elementów wchodzących w skład metody:

Kategoria ciężkości następstw	Opis
następstwa o małej szkodliwości	Te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy. Są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy, itp.
następstwa o średniej szkodliwości	Te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji. Są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamanie, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenie ścięgna), itp.
następstwa o dużej szkodliwości	Te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć . Są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia na dużej powierzchni ciała, amputacje, ,skomplikowane złamanie z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego, zawodowe uszkodzenie słuchu, astma, zaćma, itp.

Kategoria prawdopodobieństwa	Opis
następstwa mało prawdopodobne	Te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika.
następstwa prawdopodobne	Te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.
następstwa wysoce prawdopodobne	Te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.

Szczególny przypadek:

Ocena ryzyka na podstawie wyników pomiarów środowiskowych:

Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P)	Oszacowanie ryzyka zawodowego
P > Pmax	duże
Pmax ³  P > 0,5 Pmax	średnie
P £ 0,5 Pmax	małe

P max - wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenie, ustalana na ogół na podstawie obowiązujących przepisów (może to być odpowiednia wartość NDS lub NDN). W przypadku braku ustalonych wymagań przy jej ustalaniu można wykorzystać opinie ekspertów i/lub wziąć pod uwagę opinie pracowników.

Należy podkreślić, że podane w powyższej tablicy zasady szacowania ryzyka zawodowego nie uwzględniają zmniejszenia narażenia przez zastosowanie środków ochrony indywidualnej. W przypadku zastosowania i prawidłowego doboru tych środków oszacowanie ryzyka może ulec zmianie (obniżeniu). Norma podkreśla jednak, że zasadę tę można zastosować po wyczerpaniu możliwości ograniczenia ryzyka zawodowego za pomocą innych środków prewencyjnych.

Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka w PN-N 18002 (skala 3 stopniowa) :

duże [3]	Ryzyko niedopuszczalne	Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
średnie [2]	Ryzyko dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
małe [1]		Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.

Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka w PN-N 18002 (skala 5 stopniowa) :

bardzo duże [5]	Ryzyko niedopuszczalne	Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
duże [4]		Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
średnie [3]	Ryzyko dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
małe [2]		Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszenia poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje najwyżej na tym samym poziomie.
bardzo małe [1]		Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań.

2. Macierz Ryzyka

Wzór szacowania ryzyka:  R  =  S  x  P

R - ryzyko

S - potencjalne skutki

P - prawdopodobieństwo

Prawdopodobieństwo	Strata
	Małe (lekkie urazy)	Średnie (ciężkie urazy)	Poważne (śmierć)
Bardzo małe	[1] Pomijalne	[2] Akceptowalne	[3] Średnie
Średnie	[2] Akceptowalne	[3] Średnie	[4] Poważne
Duże	[3] Średnie	[4] Poważne	[5] Nieakceptowalne

Przy określaniu prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia powinno się brać pod uwagę już zastosowane środki prewencyjne (techniczne, organizacyjne i środki ochrony indywidualnej).

Czynnikami wpływającymi na prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia wypadkowego są:

- ilość pracowników narażonych na zagrożenie

- ekspozycja na zagrożenie

- rodzaj zastosowanych ochron (ich skuteczność)

- stopień świadomości pracowników występowania zagrożeń, dyscyplina pracy, itp

kategoria	opis słowny	akcja
[1]	Ryzyko pomijalne	Żadne działanie nie jest potrzebne
[2]	Ryzyko akceptowalne	Działania profilaktyczne nie są potrzebne
[3]	Ryzyko średnie	Działania profilaktyczne są wskazane, ale należy wziąć pod uwagę koszty i uzyskane efekty (powinno zostać ograniczone w okresie 3-6 miesięcy)
[4]	Ryzyko poważne	W tej sytuacji praca nie może zostać rozpoczęta. W przypadku prac już wykonywanych ryzyko powinno zostać zredukowane w okresie 1-3 miesięcy w zależności od liczby osób narażonych.
[5]	Ryzyko nieakceptowalne	Praca nie może zostać rozpoczęta ani kontynuowana dopóki ryzyko nie zostanie zredukowane do akceptowalnego poziomu.

Tab. Kategorie ryzyka i ocena dopuszczalności ryzyka wg BS8800.

3. Hazard Level Matrix

Na podstawie Donald W.Kase, Kay J.Wise: Safety Audyting A Management Tool. Van Nostrand Reinhold, 115 Fifth Av. NY 10003, USA.

Wzór szacowania ryzyka:  R  = S  x  P

R - ryzyko

S – potencjalny stopień zagrożenia

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia

Prawdopodobieństwo	Stopień zagrożenia
	I	II	III	IV
	katastrofa	poważne uszkodzenie lub uraz	małe uszkodzenie lub uraz	bardzo małe zagrożenie
A pewne lub prawie pewne	[1]	[1]	[2]	[3]
B bardzo prawdopodobne	[1]	[2]	[3]	[4]
C prawdopodobne	[2]	[3]	[3]	[4]
D bardzo mało prawdopodobne	[3]	[3]	[4]	[5]
E praktycznie niemożliwe	[3]	[4]	[4]	[5]

[1]	Bardzo poważne ryzyko	Konieczna natychmiastowa poprawa bezpieczeństwa technicznego
[2]	Poważne ryzyko	Potrzebna poprawa bezpieczeństwa technicznego lub środków ochrony
[3]	Średnie ryzyko	Potrzebna poprawa bezpieczeństwa technicznego, środków ochrony lub procedur pracy
[4]	Małe ryzyko	Potrzebne lepsze środki ochrony lub procedury pracy
[5]	Pomijalne ryzyko	Poprawa nie jest konieczna

Tab. Ocena dopuszczalności ryzyka wg Hazard Level Matrix

4. Risk Assessment Code

Na podstawie R.T.Booth - U.S. Departement of Defense. MILSTAN 882B: System Safety Program Requirements. March 30, 1984, p.A-4.

Wzór szacowania ryzyka:  R  = S  x  P

R - ryzyko

S - potencjalne skutki zagrożenia

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia

Prawdopodobieństwo	Straty
	Nieakceptowalne	Niepożądane	Małe	Pomijalne
Bardzo prawdopodobne	[ 4 ]	[ 4 ]	[ 3 ]	[ 2 ]
Średnie	[ 4 ]	[ 3 ]	[ 2 ]	[ 1 ]
Bardzo małe	[ 4 ]	[ 2 ]	[ 1 ]	[ 1 ]
Praktycznie niemożliwe	[ 3 ]	[ 1 ]	[ 1 ]	[ 1 ]

[1]	Ryzyko na tak niskim poziomie, że żadne działania prawdopodobnie nie są potrzebne, ale monitorowanie zagrożenia jest zalecane.
[2]	Ryzyko powinno być monitorowane i kontrolowane.
[3]	Ryzyko musi być monitorowane i kontrolowane z dużym stopniem wiarygodności.
[4]	Ryzyko musi być wyeliminowane lub kontrolowane z bardzo dużym stopniem niezawodności.

Tab. Ocena dopuszczalności ryzyka wg Risc Assessment Code.

5. PHA – Preliminary Hazard Analysis

Wzór szacowania ryzyka:  R  = S  x  P

R - ryzyko

S – stopień szkód

P - prawdopodobieństwo wystąpienia szkód

Szacowanie stopnia szkód		Szacowanie prawdopodobieństwa szkód
Poziom	S	Poziom	P
1	Znikome urazy Lekkie szkody	1	Bardzo nieprawdopodobne
2	Lekkie obrażenia Wymierne szkody	2	Mało prawdopodobne Zdarzające się raz na 10 lat
3	Ciężkie obrażenia Znaczne szkody	3	Średnio prawdopodobne Zdarzające się raz w roku
4	Pojedyncze wypadki śmiertelne Ciężkie szkody	4	Prawdopodobne Zdarzające się raz w m-cu
5	Zbiorowe wypadki śmiertelne Szkody na bardzo dużą skalę na terenie zakładu	5	Częste, regularne Zdarzające się raz w tygodniu
6	Zbiorowe wypadki śmiertelne Szkody na bardzo dużą skalę poza terenem zakładu	6	Bardzo duże prawdopodobieństwo

		P
		1	2	3	4	5	6
S	1	1	2	3	4	5	6
	2	2	4	6	8	10	12
	3	3	6	9	12	15	18
	4	4	8	12	16	20	24
	5	5	10	15	20	25	30
	6	6	12	18	24	30	36

R=1-3 – ryzyko akceptowalne

R=4-9  - ryzyko dopuszczalne

R=10-36 – ryzyko niedopuszczalne, wymagane zmniejszenie ryzyka

Tab. Ocena dopuszczalności ryzyka wg PHA.

6.  Risk Score

Na podstawie G.F.Kinney, A.D.Wiruth : Practical Risk Analyss for Safety Management. Naval Weapons Centre, China Lake, 1976.

Wzór szacowania ryzyka:  R  = S  x  E  x  P

R - ryzyko

S - potencjalne skutki zagrożenia

E - ekspozycja na zagrożenie

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia

Potencjalne straty

Wartość	Strata	Opis
		Straty ludzkie	Straty materialne
100	Poważna katastrofa	Wiele ofiar śmiertelnych	Ponad 25 mln PLN
40	Katastrofa	Kilka ofiar śmiertelnych	5 – 25 mln PLN
15	Bardzo duża	Ofiara śmiertelna	500 tys.- 5 mln PLN
7	Duża	Ciężkie uszkodzenie ciała	25 – 500 tys. PLN
3	Średnia	Absencja	5 – 25 tys. PLN
1	Mała	Udzielenie I pomocy	Poniżej 5 tys. PLN

Ekspozycja

Wartość	Opis
10	Stała
6	Częsta ( codzienna )
3	Sporadyczna ( raz na tydzień )
2	Okazjonalna ( raz na miesiąc )
1	Minimalna ( kilka razy rocznie )
0,5	Znikoma ( raz do roku )

Prawdopodobieństwo

Wartość	Opis	Szansa w %
10	Bardzo prawdopodobne	50% ( 1 na 2 )
6	Całkiem prawdopodobne	10% ( 1 na 10 )
3	Mało prawdopodobne ale możliwe	1% ( 1 na 100 )
1	Tylko sporadycznie możliwe	0,1% ( 1 na 1.000 )
0,5	Możliwe do pomyślenia	0,01% ( 1 na 10.000 )
0,2	Praktycznie niemożliwe	0,001% ( 1 na 100.000 )
0,1	Tylko teoretycznie możliwe	0,0001% ( 1 na 1.000.000 )

Po wyliczeniu wartości ryzyka zawodowego, wymnażając wartości dla trzech ww. czynników, otrzymany wynik liczbowy przyporządkowuje się do odpowiedniej kategorii według następującej klasyfikacji:

Kategorie ryzyka – Ryzyko dopuszczalne / niedopuszczalne.

Kategorie Ryzyka		Wartość [ R ]	Akcja
[ 1 ]	Pomijalne	R < 20	Żadne działania nie są potrzebne
[ 2 ]	Małe ryzyko	20 < = R < 70	Należy zwrócić uwagę
[ 3 ]	Średnie ryzyko	70 < = R < 200	Potrzebna poprawa
[ 4 ]	Wysokie ryzyko	200 < = R < 400	Potrzebna natychmiastowa poprawa
[ 5 ]	Bardzo wysokie ryzyko	R > = 400	Rozważ wstrzymanie prac

Poziom dopuszczalny ryzyka obejmuje Kat 1 i 2. Począwszy od Kat. 3 mamy do czynienia z ryzykiem niedopuszczalnym, wg metody Risk Score wymagającym podjęcia działań mających na celu jego obniżenie do poziomu dopuszczalnego.

Obok dopuszczalności metoda Risk Score pozwala na płynne określanie poziomu akceptacji ryzyka, co stanowi podstawę do planowania działań zmierzających do ciągłej poprawy bezpieczeństwa pracy. Poziom akceptacji jest decyzją kierownictwa i zależy od możliwości ekonomicznych przedsiębiorstwa oraz posiadanych zasobów. Poziom akceptacji odnosi się do wartości liczbowej [R] będącej wynikiem szacowania ryzyka. Poziomem wyjściowym akceptacji ryzyka, sugerowanym przez metodę Risk Score, jest maksymalny poziom dopuszczalności, czyli R=70. W miarę wzrostu poziomu bezpieczeństwa organizacje mogą kontynuować, w sposób mierzalny, dalsze obniżanie poziomu ryzyka zawodowego (R<70) w obszarze ryzyka dopuszczalnego.